Blog

गाव आणि झाडाचं रहस्य

कोकणातील माळवणवाडी गावात दडलेलं आहे तांबड्या पिंपळाचं रहस्य — एक असं झाड, ज्याचं नाव घेतल्यावरच गावकऱ्यांच्या अंगावर शहारे येतात.

त्या झाडाखाली दडलेला आहे शाप, अंधश्रद्धा आणि त्यामुळेच एका शिक्षकाची भयकथा भीती आणि सत्याच्या सीमारेषा धूसर करते. “तांबड्या पिंपळाचा वसा.”

गावकऱ्यांमध्ये पिढ्यानपिढ्या चालत आलेला एक नियम आहे — “सूर्य अस्ताला गेल्यावर त्या झाडाजवळ कोण जाणार नाही.”
का? कुणालाच ठाऊक नाही. पण त्या झाडाचं नाव जरी घेतलं तरी लोकांच्या नजरेत एक अनामिक भीती चमकते.

म्हणूनच, पिढ्यानपिढ्या चालत आलेलं तांबड्या पिंपळाचं रहस्य गावाच्या भयाचं प्रतीक बनलं होतं.

ही आहे त्या झाडाची, त्या गावाची आणि एका तर्कवादी शिक्षकाची कथा —
ज्याने अंधश्रद्धेला आव्हान दिलं, आणि त्याच भयाशी सामना केला.

🩶 “भीती म्हणजे अंधश्रद्धा नाही… ती अपूर्ण प्रेमाची सावली असते.”

तांबड्या पिंपळाचा वसा

कोकणातलं हिरवंगार माळवणवाडी हे गाव. हिरव्यागार डोंगरांनी वेढलेलं, शांत आणि साधं गाव. या गावाच्या टोकाला एक विशाल, वाकडी-तिकडी फांद्यांनी भरलेली झाडं उभी होती — तांबडा पिंपळ.

त्या झाडाचं नाव जरी घेतलं तरी गावकऱ्यांच्या डोळ्यांत एक वेगळी भीती दिसायची. पिढ्यानपिढ्या चालत आलेला एक नियम होता — “संध्याकाळी सूर्य अस्ताला गेल्यावर तांबड्या पिंपळाजवळ कोणीही जाणार नाही.” असं म्हणायचे लोक, पण कारण कुणी स्पष्ट सांगायचं नाही.

सदानंद दत्ता – तर्कवाद विरुद्ध अंधश्रद्धा

त्या गावात काही महिन्यांपूर्वी शहरातून बदली होऊन आले होते सदानंद दत्ता, नवे शाळा मुख्याध्यापक. शिकलेले, तर्कवादी, आणि अंधश्रद्धांवर हसणारे. म्हणूनच त्यांना असं वाटायचं की भूतं, आत्मा, शाप वगैरे काही नसतं. “सगळं अंधश्रद्धा आहे, लोक भीतीत जगतात,” असं ते नेहमी म्हणायचे.

घंटा आणि भयाची सुरुवात

एका संध्याकाळी शाळेत दिवसभर झालेला गोंधळ संपवून सदानंद घरी निघाले. वाटेत शाळेची किल्ली हरवल्याचं त्यांना लक्षात आलं. गाव छोटं असल्यामुळे ते पिंपळाच्या वाटेने चालत गेले.

सूर्य मावळला होता, आकाशावर जांभळ्या रंगाचा पट्टा चढला होता. पिंपळाजवळ थांबून त्यांनी आसपास पाहिलं, कदाचित किल्ली खाली पडली असेल. झाडाच्या मुळाशी एक तांबडी थाळी ठेवलेली दिसली, त्यात कुंकू, तांदूळ आणि दूध सांडलेलं. बाजूलाच जमिनीत अर्धी गाडलेली एक छोटी पितळाची घंटा दिसली.

“गावकऱ्यांचे काही विधी असतील,” असं म्हणून त्यांनी त्या घंटेला हात लावला. ती हलकीशी हलली, पण आवाज झाला नाही. फक्त हवा थंड झाली. त्यांच्या पायाला काहीतरी ओलं आणि थंडसर स्पर्शून गेलं.

त्यांनी खाली पाहिलं तर लाल दोऱ्याचा तुटलेला तुकडा पायात गुंतला होता. त्यामुळे त्यांनी तो काढून फेकून दिला आणि मग घराकडे वळले.

त्या रात्री सदानंद झोपले तेव्हा बाहेरून दारावर तीन हलके ठोके पडले. ते उठून दार उघडले, मात्र कोणीच नव्हतं. घरात वारा नव्हता, तरीही दिवा थरथरत होता. मग हळू आवाज आला, जणू कोणी कुजबुजतंय — “घंटा… उठवलीस…” सदानंद घाबरले, पण काहीच दिसलं नाही.

त्या क्षणी त्यांना जाणवलं की तांबड्या पिंपळाचं रहस्य केवळ अंधश्रद्धा नाही — काहीतरी जिवंत भय त्या झाडाशी जोडलेलं आहे. ते झोपले, पण रात्रीभर त्यांच्या छातीवर कुणीतरी दाब देतंय असं वाटत राहिलं.

दुसऱ्या दिवशी शाळेत राधाबाई नावाच्या शिक्षिकेने त्यांना सावध केलं. ती म्हणाली, “साहेब, संध्याकाळी तांबड्या पिंपळाजवळ जाऊ नका. तिथं वसा आहे.” “कसला वसा?” त्यांनी विचारलं.

“गावदेवीचा वसा. पण आता तिथं देवी नाही… काहीतरी दुसरंच वसलं आहे.” सदानंद हसले, “हे सगळं अंधश्रद्धा आहे, मी उद्या गावसभेत सांगेन.” राधाबाईने फक्त मान हलवली.

भयाची पहिली रात्र

त्या रात्री सदानंद बापू पाटलांच्या वाड्यात गेले. त्यांनी विचारलं, “तांबड्या पिंपळाची गोष्ट काय आहे?” बापूंनी सांगितलं, “पूर्वी दुष्काळ पडला होता. गावाने पिंपळाखाली देवीला साकडं घातलं, आणि अखेरीस पाऊस आला.

पण त्याच वर्षी एका परगावच्या बाईनं बाळ जन्माला घातलं आणि ती गायब झाली. दुसऱ्या दिवशी पिंपळाखाली रक्ताचा वर्तुळ, मध्ये बाळाची दोरी, आणि पाळण्याचा तुकडा सापडला.

त्यानंतर ज्यानेही त्या जागेकडे दुर्लक्ष केलं, त्याच्या घरात अपघात झाले. म्हणून ती घंटा गाडली गेली, आणि संध्याकाळी कोणीही तिकडे जात नाही.” बापूंच्या या कथेनं सदानंदांच्या मनातल्या तांबड्या पिंपळाचं रहस्य अधिक गडद केलं.

सदानंद म्हणाले, “लोकांचं शिक्षण वाढवायचं असेल तर अशा गोष्टींचा अंत करायला हवा.”

पण पुढच्या दिवशी पुन्हा काहीतरी घडलं. शाळा सुटल्यावर ते पिंपळाजवळून जात होते. आज गावात सणाचा गडगडाट होता. ढोल ताशे, आरत्या, पण पिंपळाच्या भोवती शांतता होती. मुळाशी थाळीत ताजं पाणी आणि एक लाल कांकण होतं.

त्यांनी ते उचललं, पण लगेचच जमिनीतून एक बारीक लाल रेघ पसरत गेली, जणू जिवंत धागा त्यांच्या पायाशी आला. त्यांनी कांकण ठेवून मागे सरकले, आणि झाडावरून एक मोठं पान खाली पडलं — त्यावर बोटांचा ठसा होता.

त्या रात्री पुन्हा दारावर तीन ठोके पडले. त्यांनी खिडकीतून बाहेर पाहिलं, तर चंद्रप्रकाशात एक बाई दिसली. तिची पाठ दिसत होती, केस मोकळे, आणि अंगावर लाल साडी ओलसर लागलेली.

ती काही बोलली नाही, पण कुठूनतरी बाळाचं हलकं रडणं ऐकू आलं. सदानंद खाली धावत आले, पण बाई गायब होती. मात्र खिडकीच्या कडेला तीन लाल बोटांचे ओले ठसे उमटलेले दिसले.

दुसऱ्या दिवशी त्यांनी शाळेत मुलांना विज्ञान शिकवताना घंटा दाखवली. “ही आवाज कसा करते ते बघा,” असं सांगताना मुलांनी विचारलं, “साहेब, पिंपळाची घंटा कधी वाजवणार?” “उद्या नेतो तुम्हाला, काही भूत नाही तिथं,” त्यांनी हसत उत्तर दिलं. गावात मात्र बातमी पसरली की सदानंद पिंपळाजवळ मुलांना घेऊन जाणार आहेत. बापूंनी सांगितलं, “साहेब, असं करू नका, ओढ लागेल.” पण सदानंद काही ऐकले नाहीत.

ओढ आणि भयाचा शिखरबिंदू

त्या रात्री पुन्हा त्यांच्या अंगावर थंडी आली. बाळाचं कुरकुरणं ऐकू आलं. त्यांनी टॉर्च घेऊन बाहेर पाहिलं तर घराच्या मागे एक जुना पाळणा हलत होता. पाळण्यात कोणी नव्हतं, पण दोऱ्या स्वतःच हलत होत्या. त्या पाळण्यातून लाल दोरा पिंपळाच्या दिशेने जात होता. त्या रेषेचा माग घेताच त्यांना पुन्हा तोच आवाज आला — “माझं… परत दे…” त्यांनी मागे वळून पाहिलं, आणि त्यांच्या अंगावर लहान लहान थंड बोटांचे ठसे जाणवले. जणू कोणीतरी अदृश्य बाळ त्यांच्या छातीवर चढत होतं.

सकाळी राधाबाई आली. ती म्हणाली, “साहेब, तुम्ही घंटेला हात लावला ना?” “हो, पण त्यामुळे काय होतं?” “घंटा वाजवली की ओढ लागते. त्या झाडात एक आई आणि तिचं मूल अडकले आहे. आईचं रडणं थांबलं, पण बाळाचं नाही. ते उबेसाठी जिवंत लोकांकडे ओढ घेतं. जिथं रिकामी छाती, जिथं एकटेपण — तिथं ते जातं. तुम्ही एकटे आहात, म्हणून तो तुमच्याकडे आलाय.”

सदानंद घाबरले, “मग उपाय काय?” राधाबाई म्हणाली, “दत्तजत्रेच्या रात्री दूध आणि तांदूळ पिंपळाच्या मुळाशी ठेवायचं, आणि त्या आईचा ठिकाणा शोधायचा. तिचं सत्य मान्य झालं की ओढ सुटते.”

शेवटची रात्र आणि रहस्याचा उलगडा

जत्रेच्या रात्री गावात सणाचा गोंधळ होता, पण पिंपळाजवळ कुणी नव्हतं. सदानंद दूधाचं भांडं आणि तांदूळ घेऊन गेले. त्यांनी मुळाशी दूध सांडलं, तांदूळ ठेवला. हवा जड झाली. अचानक माती हलू लागली, जणू लहान हात खोदतायत. आवाज आला — “माझं… परत दे…” सदानंद म्हणाले, “तुला काय हवंय?” आवाज पुन्हा म्हणाला, “आई… छाती…” त्यांना स्वतःच्या आईचा चेहरा आठवला. ती वृद्धाश्रमात होती, एकटी. त्यांच्या डोळ्यात पाणी आलं. त्यांनी डोळे मिटले आणि म्हणाले, “चल… माझ्या छातीवर डोकं ठेव.” क्षणभरात त्यांना अंगावर थंडी जाणवली, आणि छातीवर लहान कपाळ टेकल्यासारखं वाटलं. त्या क्षणी झाडावरचे सगळे लाल दोरे सुटून पडले, आणि घंटा आपोआप तीनदा वाजली. पिंपळावरचा वारा थांबला. त्या क्षणी, तांबड्या पिंपळाचं रहस्य उलगडलं — पण ते भय नव्हतं, तर अपूर्ण प्रेमाचं रूप होतं.

आत्म्याचं सत्य आणि अंतिम विधी

तेव्हा आवाज आला — “आई… नदीकाठी…” सदानंद नदीकडे गेले. तिथं दगडावर लाल साडीतली एक स्त्री उभी होती. तिचे डोळे पोकळ पण दुःखाने भरलेले. ती म्हणाली, “मी त्या बाळाची आई आहे. लोकांनी मला शाप दिला. माझं बाळ वाचलं नाही, आणि मी पाण्यात उडी मारली.

पण मरण मिळालं नाही, फक्त सावली झाले. तांबड्या पिंपळात माझं बाळ कैद झालं. तू घंटा हलवलीस म्हणून तो जागा झाला.” ती पुढे म्हणाली, “तू तीनदा घंटा वाजव. पहिला नाद माझ्यासाठी, दुसरा गावासाठी, आणि तिसरा त्या बाळासाठी. त्याचं नाव घे – ‘जीव’. आणि त्याला तुझ्या उबेने बांध.”

सदानंद परत पिंपळाजवळ आले. त्यांनी घंटा उचलली. पहिल्यांदा म्हणाले, “ही तुझ्यासाठी – आईसाठी.” दुसऱ्यांदा, “ही गावासाठी – जे सत्य झाकतं.” आणि तिसऱ्यांदा, “ही जीवसाठी – माझ्या बाळासाठी.”

घंटा तीनदा वाजली. वाऱ्याने सगळी पानं हलली, पण झाडावर शांतता उतरली. त्यांनी हवेत ओंजळ केली आणि जणू बाळाला कुशीत घेतल्यासारखं छातीशी लावलं. काही क्षणांनी बाळाचा हलका श्वास ऐकू आला, आणि मग सर्व शांत झालं.

दुसऱ्या दिवशी गावकऱ्यांनी पाहिलं की सदानंद पिंपळाखाली बसले आहेत, डोळ्यांत थकवा पण चेहऱ्यावर समाधान. त्यांनी फक्त इतकंच म्हटलं — “ओढ सुटली नाही… ती बांधली आहे.”

त्या दिवसानंतर गावात नवीन नियम झाला. प्रत्येक पौर्णिमेला पिंपळाजवळ दूध आणि तांदूळ ठेवायचा, आणि घंटा तीनदा वाजवायची — “आई, गाव, जीव.” सदानंद शाळेत मुलांना म्हणायचे, “भीती म्हणजे अंधश्रद्धा नाही, ती थोडीशी उब कमी पडलेली गोष्ट आहे.”

रात्री मात्र, त्यांच्या घराच्या खिडकीवर कधी कधी तीन लहान ओले ठसे दिसायचे. जणू कोणीतरी अजूनही तिथं आहे — पण आता भीतीसाठी नाही… प्रेमासाठी.